Jelatin, sığır, domuz, balık ve kümes hayvanları gibi omurgalıların kolajeninden elde edilen bir protein türüdür. Jelatin üretiminde kullanılan başlıca hammaddeler domuzların kemikleri ve deri altı katmanları ile sığırların kemikleri ve derileridir. İnsan sağlığına olumsuz bir etkisi olmadığı düşünüldüğünde, jelatine helallik açısından yaklaşırken temel çıkış noktası, kökeninin helal olmasıdır. Ayrıca, jelatinin kaynağını oluşturan hammaddenin üretim aşamasında yapısal özelliklerini kaybedip kaybetmediği ve ürünün helalliğini etkileyip etkilemeyeceği tartışılmıştır.
Öncelikle, kökeni helal olan, yani İslami usullere göre yenilebilir ve saflaştırılmış hayvanların deri ve kemiklerinden elde edilen jelatinin tüketilmesinin helal olduğu hususunda hiçbir tartışma yoktur.
Jelatinle ilgili şer’î hükümde temel hareket noktası, eğer haram bir kaynaktan elde edilmişse, üretim aşamasında tam bir değişikliğe/tesadüfe uğrayıp uğramadığıdır. Bu konu fıkıh literatüründe “istihala” kavramı çerçevesinde ele alınmıştır. İstihal, dinen necis kabul edilen bir maddenin, yapısal bir değişikliğe uğrayarak temiz bir maddeye dönüşmesi anlamına gelir. Fıkıh kaynaklarında istihalin dayandığı mantık, Allah Teâlâ’nın bir maddenin necisliğini onun yapısal durumuna bağlaması düşüncesiyle açıklanır. Bu düşünceye göre, maddenin yapısında meydana gelen değişiklik, kaçınılmaz olarak onun necis tabiatının da değişmesini gerektirir. Bazı fakihler istihalin necis bir maddeyi temiz kılabileceğini tasvip etmeseler de, Hanefiler de dahil olmak üzere birçok âlim istihalin böyle bir fonksiyonu olduğunu kabul eder.
Konuya haram kaynaktan elde edilen jelatinin hükmü açısından yaklaşıldığında, üretim aşamasında istihalenin gerçekleşip gerçekleşmediği meselesi önem arz etmektedir. Bu konuda farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Jelatinin üretiminde kimyasal reaksiyonlar sonucu istihalin meydana geldiğini söyleyen uzmanlar olduğu gibi, jelatinin istihal yapmayan katkı maddelerinden biri olduğu sonucuna deneyleriyle varan uzmanlar da vardır (bk. 1. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi, Ankara, 2011; el-Beyanü’l-Hitami ve’t-Tavsiyat li’n-Nedveti’l-İlmiyye: el-İstihalah ve’l-İstihlak ve Müsteceddatühüma fi’l-Ğıza ve’d-Deva (9-10 Şubat 2015, Cidde, s. 2-11; “İstihalah”, DİA, EK 1, 674-676).
Bu bağlamda jelatin üzerinde araştırma yapan pek çok uzman, üretim aşamasında bazı aminoasit ve karbonhidrat yapılarını kaybetse de kollajenin aminoasit dizilimini büyük ölçüde koruduğu, değişimin alfa heliks yapısındaki hidrojen bağlarının değişimiyle sınırlı olduğu ve bu nedenle kollajenin jelatine dönüşümünün gerçek bir kimyasal dönüşüm olmayıp bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerde bir değişim olduğu sonucuna varmışlardır (1. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi, Ankara, 2011, s. 86-93; 109; Ahmad Sakr, Jelatin, İstanbul 2008, s. 47; Harun Şimşek, A’dan Z’ye Hayvansal Kaynaklı Gıda Katıları, Almanya 2012, s. 72-73).
İslam fıkıh kaynaklarının çizdiği çerçeveye göre istihale, necis veya kullanılması haram olan bir maddenin hakikatinde değişiklik meydana gelmesi ve ilgili maddenin isim, özellik ve nitelikleri bakımından başka bir maddeye dönüşmesidir. Bu açıdan bakıldığında klasik kaynaklarda “nitelik değişikliği” bağlamında verilen örnekler, her kimyevî reaksiyonun geçerli bir istihale olmadığını ortaya koymaktadır. Zira söz konusu maddede bazı değişiklikler olsa bile bu her zaman tam bir kimyevî değişiklik değildir. Ancak istihaleden bahsedebilmek için maddenin tam bir kimyevî değişikliğe uğraması gerekir.
Dolayısıyla, yukarıdaki uzman görüşlerine dayanarak, jelatinin geçtiği sürecin bir dönüşümden ziyade bir ayrıştırma süreci olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre, eğer kolajenin elde edildiği hayvan helal değilse, ondan üretilen jelatin de helal değildir. Müslümanlar tarafından tüketilecek gıdaların üretiminde kaynağı bilinmeyen jelatin kullanılması caiz değildir ve domuz bazlı jelatin içerdiği kesin olarak bilinen gıdaların tüketilmesi de caiz değildir.
Bir yanıt bırakın